Tri stotine godina! Da smo mi (Evropljani) bili malo (malo? Puno!) uspjesniji u vlastitim vojnim kampanjama, do zakona mehanike bi doslo tri vijeka ranije, ali ih onda ne bi zvali prema Njutnu, vec prema nekom drugom.
Evo kako je to bilo.
Anticka (grcka) nauka i filozofija nasla je na plodno tlo medju Arapima i u islamskoj Persiji. Jos od prodora Aleksandra Makedonskog na Bliski istok, nauka i kultura helenizma se njegovala i cuvala na tom prostoru. Ali ni taj legat nije bio jedinstven. Dominirala su tri pravca: atomizam, platonizam i aristotelizam. Tomovi i tomovi knjiga su napisani u pokusaju da se ovim pravcima da jedinstveni i originalni sadrzaj, sadrzaj koji bi ih medjusobno razlikovao, pa ovdje definitivno nema mogucnosti da se u tu temu dublje ulazi. Skoro da je stvar ukusa sa koje strane zelite da zagrebete u ova tri pravca. Nastanak svijeta (Univerzum)? Postojanje Boga kao kreatora? Stvarnost oko nas? Uzroci i sloboda volje? Svaka od ovih velikih tema ide svojim putem, a uz njih i pojedina, istaknuta imena onovremenih mislilaca (al-Gazali kao cuveni platonist, npr). Uglavnom, neki su istoricari, valjda da bi nam pomogli da pratimo i razumijemo, atomizam i platonizam svrstavali u Staru nauku, a ucenje Aristotela u – Novu.
U osmom vijeku (750-a Godina)* dolazi do velike, sudbonosne promjene u tadasnjem svijetu islama. Umajidska dinastija sa centrom u Damasku, izgubila je prevlast od abasidske. Cak je i centar moci preseljen iz Damaskusa u Bagdad. No Umajidi se nisu dali. Nastavili su dominirati sjeverom Afrike i postepeno vecim dijelovima Pirineja (Spanija). Ovaj politicki rascjep ne bi naravno imao nikakvog posebnog znacaja (kao da je prvi? A boga mi, definitivno nije ni poslednji!) da nije doveo i do intelektualnog rascjepa. I sad se grubo, ali dosta tacno moze reci da je Istok (Bagdad) ostao vjeran Staroj nauci, a Umajidi su se sirili na Zapad donoseci Novu (Aristotel). Jesu li Umajidi iz inata uzeli „bilo sta drugo“ samo da nije abasidijsko, ostace vjecita tajna, ali razlike u ovim filozofskim i naucnim pristupima, ostavile su velike posljedice. Atomizam (i Platonizam) bili su mnogo blizi egzaktnom nacinu tumacenja sto je odgovaralo vrlo razvijenoj matematici tog vremena kako u Bagdadu, tako i u dijelu Indije na koji su Arapi imali uticaj. Nauka potpomognuta matematikom cvjetala je dakle na istoku.
Zapad (Spanija) okrenuo se spekulaciji i Aristotelu. U centrima kao sto su Kordoba, Toledo, Sevilja, cvjetala je filozofija, poezija. U ovom kako ga zovu Zlatnom dobu i za Arape i za Jevreje iberijskog poluostrva zivjeli su harmonicno i vrlo produktivno i Arapi i Jevreji i Hriscani. Ideologije i teologije se nisu sukobljavale, vec sinergicno razvijale, dopunjavale i korigovale medjusobnim uticajima. Obrazovani Arapi i Jevreji, „kao ludi“ su prevodili djela antike, tumacili ih i konfrontirali sa svojim teologijama. Ako se za danasnje vrijeme s pravom kaze da je kulminacija materijalne kulture (uzas), ovaj kratki period oko 1000-e godine (stotinjak Godina, gore, dolje), bio je kulminacija duhovne kulture (prema Aristotelu, jedini pravi cilj u traganju za srecom).
Ali nista ne moze da traje vjecno, pa ni Zlatno doba. Najprije su se s juga „privukli“ Abasidi i kao agresivniji poceli da otimaju Andaluziju od Umajida, provocirajuci tako – sto ce se pokazati kao pogubno – hriscane. Nije potrajalo dugo, a Zapadni Goti predvodjeni El Sidom povratili su Poluostrvo. A onda ono cudoviste od zene Izabela, kraljica, pa pogromi Jevreja, pa Inkvizicija i – totalni mrak pade nad Iberijom.
I sad gledajuci centar Evrope, primjecuju se dva kretanja. Jevreji osjecajuci da Muslimani gube teren, migriraju ka centralnom dijelu Evrope. Kao intelektualni i duhovni prtljag nose Novu nauku (aristotelizam) i tako pocinju graditi temelj na kojem ce se 300 Godina kasnije pojaviti Renesansa. Drugi pravac, onaj KA Istoku, nije isao bas najbolje. Evropa se sirila na zapad, a njene vojne kampanje ka istoku su bile slabe i nesupjesne. Sjecamo se svi Krstaskih ratova i citave te serije neuspjeha i velikog vojnog fijaska. Ti ratovi su bili veliki samo u holivudskim filmovima. A da su bili uspjesniji i da je njihova vojna kampanja dosegla Bagdad, domogli bi se i mi vrhunskih dometa nauke koje su tamo cvjetale. Da su se toga domogli tih nekih 300 Godina ranije, pala bi neka druga jabuka na glavu nekom drugom evropskom naucniku i fizicaru i mehanika bi se rodila vec tada. Ali nisu.
Za kraj mali kuriozitet za moje vjernije citaoce koji se sigurno sjecaju tekstova o kvantnoj fizici.
Atomizam ideologija iz istocnog Mediterana (Tales, Anaksimander – svi sa Milesa) – Stara nauka kako su je krstili Arapi, vjerovanje je da je svijet nastao slucajem, da se sve oko nas sastoji od „kolicina“ (kvanta!) koje su nevidljive i zasebne (razdvojene), da ih povezuje cisti slucaj i da sve sto vidimo oko sebe jeste samo iluzija koju mozemo da dozivimo samo razumom i uz pomoc matematike. Pa ako ovo nije cisti Verner Hajzenberg, onda ne znam sta je!?
______________
*Sto Godina kasnije ce Cirilo i Metodije poceti sa nasim slovima…. Mislim, „oni“ tamo na Bliskom istoku i u Spaniji sjede u hladu svojih skola i raspravljaju o postanju Univerzuma, drzeci u ruci svjez prevod Platona (Aristotela), polemisu ko je bio kreator, a kod nas se tek kreiraju – slova. Pa nece rat svako malo????!
Jugonostalgija 