Mislio sam da nikada necu napisati ovaj tekst. Da nikada necu misliti ovako. Pogledajte samo naslov!? U prvoj verziji prije samo nekoliko dana, trebalo je da stoji nesto u smislu sunet nas nasusni. Treba li sad znaci planirati neki finiji datum u Diznilendu, umjesto u Jerusalimu?
Podjimo redom…
Srusise Babilonci Hram (prvi tempel, sto bi se reklo). Hram koji je trebao napraviti prvi kralj ujedinitelj David, ali mu nije dozvolio prorok, pa cast i slava pripade Davidovom sinu Solomonu. Ali, srusen. Spaljen. Finiji dio jevrejske populacije iseljen silom u Babilon (sepet sa zdravim smokvama, prema Jeremiji), ali kroz naredne decenije i gotovo svi ostali . Jevreji kao Jevreji uspjesno se integrisu u Babilonsko drustvo, bave se zanatima, trgovinom, salju skupe poklone rodjacima u Palestini… Ali se ne asimiliraju. Babilonska politicka elita (ova dijaspora je trajala nekih 60-ak godina) je za razliku od asirijske ostavljala prazan prostor nakon nasilnog preseljavanja (Asirci bi ga naselili svojim) i dozvoljavala je Jevrejima da odrzavaju svoje obicaje. Ovo je spasilo crvenu liniju jevrejstva (kontinuitet) koja se pocela ispisivati nakon Egzodusa. Pridrzavanje praznika Sabata, slavljenje Prelaska (Pasover, prelaz preko Crvenog Mora) i cirkumcizija (sunecenje), tri su glavna momenta na kojima su Jevreji gradili svoju ekskluzivnost i spasili se od asimilacije. Uz ovo Jeremija i ostali proroci, aktivno su radili na „objasnjavanju“ pucanstvo aktuelnih dogadjaja, insistirajuci da njihov egzil u Babilon nije rezultat vojne nadmoci Babilona, vec Bozije volje. Bog je sve ovo organizovao sa samo njemu poznatom agendom, a u njegov plan ulazi i pojava novog velikog kralja koji ce ih vratiti u zemlju predaka. I pojavi se Veliki Kralj, Sajrus (Cyrus/Kuros), Perzijanac osnivac velike imperije koja se na vrhincu prostirala od Makedonije (pazite, Perzija je okupacijom Makedonije dosla na granicu sa Grckom!) do Bangladesa. Sajrus je postavio svog covjeka u Palestini i dozvolio (i finansirao) povratak Jevreja kuci zajedno sa stvarima koje su ponijeli iz Hrama. U ovom perzijskom dijelu jevrejske istorije istakla su se posebno dvojica administratora Nehemija i Ezra. Jevreji ih smatraju velikanima njihove istorije, mada… Sta su napravili? Obnovili su Hram (koji ce srusiti Rimljani 70. godine poslije Hrista) i jos vise ucvrstili ekskluzivnost Jevreja. Hljeb bez kvasca, zabrana mjesovitih brakova i niz drugih rituala kojima su definitivno definisali specifican put kretanja nacije mimo svih drugih. Ali su recimo doveli do potpunog razlaza dvaju dijelova unutar nekadasnjeg ujedinjenog Davidovog kraljevstva (Judeja i Izrael, a u vrijeme Ezre, Judeja i Samarija). Drzava se doduse raspala odmah poslije Solomona, ali sad je sizma bila potpuna. Sve sa animozitetima, sukobima i razlicitim pristupima vjeri. I sad da ne duzim dalje, slijedi period pod Grcima (pobuna Jude Makabejskog), pa period pod Rimljanima (pobuna Ben Kohbe), pa pad Jerusalema pod Arapske zemlje koje su preuzele islam. I kao sto je poznato, od pada drugog Hrama, neprekidna dijaspora prema Magrebu, Evropi….
I sad dilema iz naslova. Malo je reci dilema: nista nije jasno! Cijela istorija Izraela, a posebno kasno Bronzano doba (oko 1000. PNE), pociva manje ili vise na – Bibliji. Toliko je slabo naucno fundirana da ima uvazenih eksperata (v. recimo Tomas L. Tomson) koji smatraju da je sve fikcija i izmisljotina. Jedna simpaticna prica nastala takodje kao dio nacionalnog projekta da se Jevreji ucine posebnim, ekskluzivnim i drugacijim. Pa i ako je insistiranje na posebnosti imalo vaznu ulogu u ocuvanju korpusa naroda (recimo Babilonski period), rezultat cijelog projekta je potpuna nekompatibilnost jevrejskog drustva sa nejevrejima unutar drzave, sa okolinom, a tu i tamo i sa ostatkom svijeta. Moze se reci da oni uspjesno provociraju druge da ih ovi onda manje ili vise napadaju (ovo „vise“, znamo kako je zavrsilo u Drugom svjetskom ratu) i kinje. Uporedimo sa Danskom. Dansko drustvo je zbir politicki emancipovanih pojedinaca koji su (politicki) samohodni. Njima politicari i ne trebaju. Politicari u Danskoj zaista sluze, a ne vladaju. I tako bi trebalo da izgleda srecno drustvo. Ali, da li je bas tako? Danska je nedavno (2015) bila izlozena stresu od talasa imigracije sa Bliskog istoka. Je li se to osjetilo? Naravno. Je li se ubrzano konsolidovala i homogenizovala oko nacionalnh mitova? Naravno. Je li na vlasti dosla odmah desnica? Naravno. I? I nista. Zato i jeste ovaj tekst samo razvucena dilema, a ne i odgovor.
*Sto Paja Patak? Gotovo jednako sigurno kao i istorija Izralea, poznato je da se zafarbao u cosku.
Jugonostalgija 